دانستنی هایی درباره حائر حسینی
حائر حسینی محدوده‌ای مخصوص پیرامون قبر امام حسین(ع) که شخص مسافر می‌تواند یا مستحب است نمازش را در آن محدوده به صورت کامل بخواند نه شکسته. واژه حائر نخستین بار در احادیثی از امام صادق(ع) درباره محوطه محصور پیرامون مرقد امام حسین به کار رفته است.
حائر حسینی محدوده‌ای مخصوص پیرامون قبر امام حسین(ع) که شخص مسافر می‌تواند یا مستحب است نمازش را در آن محدوده به صورت کامل بخواند نه شکسته. واژه حائر نخستین بار در احادیثی از امام صادق(ع) درباره محوطه محصور پیرامون مرقد امام حسین به کار رفته است. کمترین اندازه برای تعیین حائر، محدوده‌ای به قطر ۲۲ متر گفته شده است. نقل شده است اولین بُقعه بر قبر امام حسین(ع) را مختار ثَقَفی بنا کرد. هارون الرشید و متوکل، از جمله خلفای عباسی بودند که بارها بنای حائر را ویران کردند. متوکل برای محو کردن اثر قبر و بازداشتن مردم از زیارت، دستور داد زمین حائر را شخم بزنند و بر مقبره آب ببندند.
معنا و وجه نامگذاری
حائر در لغت به معنای سرگردان و متحیر است. به مکان گودی نیز که وسط آن صاف و اطرافش بلند است و آبِ جمع‌شده در آن، راه خروج ندارد، حایر می‌گویند. حائر از نام‌های سرزمین کربلا نیز است.[۲] اشخاص منسوب به این سرزمین، حائری یا حایری خوانده می‌شوند.[۳]
درباره سبب نامگذاری حرم حسینی به حائر و رواج این واژه، چند قول مطرح شده است، از جمله: پس از فرمان متوکل عباسی (۲۳۲ـ۲۴۷) برای ویران کردن بنای روی قبر و آب بستن به قبر، آب نزدیک قبر ایستاد و آن را فرا نگرفت (حارَ الماء) و ازاین رو این مکان به حائر شهرت یافت.[۴] برخی این وجه را نپذیرفته‌اند؛ زیرا طبق احادیث امام صادق(ع)، پیش از زمان متوکل به این مکان حائر گفته شده است.[۵] دوم آنکه در اوایل قرن دوم، پیرامون محوطه مرقد، دیواری بنا شد و به نظر می‌رسد ایجاد این حصار، در دوره امویان، برای آن بود که بازرسیِ زائران حرم آسان‌تر باشد. وجه سومی که درباره این نامگذاری گفته شده این است که کاربرد این کلمه رمزگونه، از حساسیت بنی امیه درباره زائران حرم حسینی می‌کاست[۶] و با معنای لغوی واژه هم مطابقت داشت.[۷]
نخستین بار واژه حائر در احادیثی از امام صادق(ع) درباره آداب و فضیلت زیارت امام حسین(ع)،[۸] بر محوطه محصور پیرامون بنای مرقد آن حضرت گفته شد.[۹] به تدریج کاربرد این واژه در میان شیعیان رواج یافت و مرقد مذکور و محدوده پیرامون آن به حائر حسین و حائر حسینی معروف شد.[۱۰]
حکم نماز در حائر
حائر حسینی در فقه شیعه حکم مخصوصی برای نماز مسافر دارد. بنابر این حکم، مسافری که کمتر از ده روز در کربلا می‌ماند، می‌تواند یا مستحب است نمازش را در حائر حسینی، به صورت کامل بخواند نه شکسته. این حکم، فتوای مشهور فقهای شیعه است، هرچند خواندن نماز شکسته (قَصر) نیز برای چنین فردی جایز است. گفتنی است این حکم در مورد سه مکان دیگر، حرم مکی، حرم نبوی، مسجد کوفه نیز جاری است.[۱۱] احادیثی که این حکم فقهی را بیان می‌کنند، از محدوده‌ای که زائر امام حسین(ع) می‌تواند نمازش را در آن کامل بخواند، با عناوینی چون حرم، حائر و کنار مدفن (عِند القَبر) یاد کرده‌اند.[۱۲]
محدوده
اهمیت تعیین دقیق محدودهٔ حائر حسینی، به سبب حکم فقهی‌ای است که در مورد نماز مسافر در این مکان بیان شده است. در احادیث نقل‌شده از امام صادق(ع) محدوده حائر حسینی به گونه‌های مختلف مشخص شده است، از جمله با معیارهایی چون فرسخ و ذراع.[۱۳] در جمع‌بندی این احادیث گفته شده است همه نواحیِ مشخص‌شده در این احادیث، حرم و شایسته احترام‌اند؛ اما در درجه فضیلت متفاوت‌اند؛ هر ناحیه‌ای که به قبر امام حسین نزدیک‌تر باشد، شرافت و حرمت بیشتری دارد.[۱۴]
کمترین محدوده ذکرشده در احادیث، ۲۰ و ۲۵ ذراع (حدود ۱۰ تا ۱۲ متر) از مدفن امام است. بر این اساس، قطر تقریبی حائر را ۲۲ متر شمرده‌اند که بنای حرم و محوطه پیرامون آن را در زمان امام صادق(ع) نشان می‌دهد.[۱۵] بیشترین محدوده نیز محدوده‌ای چندفَرسَخی است که شامل همه شهر کربلا می‌شود.
محدوده حائر بنابر فتوای فقها
برخی فقها بنابر احادیثی که محدوده حائر را چند فرسخ بیان کرده‌اند، حکمِ کامل‌خواندن نماز را در همه جای شهر کربلا جاری می‌دانند؛[۱۶] اما بیشتر فقها این حکم را مخصوص محدوده‌ای خاص دانسته‌اند[۱۷] که اندازه دقیق آن بنابر چند نظر چنین است:
- محدوده مقبره امام حسین و دیگر شهیدان کربلا، به جز حضرت عباس(ع)؛[۱۸]
- حرم همراه با مجموعه صحن پیش از توسعه آن در دوره صفویان.[۱۹]
- فقط روضه مقدّس امام حسین بدون رواق‌ها و مسجد پشت سر. یعنی از طرف سر تا پنجره متصل به رواق و از طرف پا تا درِ متصل به رواق و از پشت سر تا مسجد.[۲۰]
- فضای دور ضریح.[۲۱]
تاریخچه احداث بنا
پیشینه احداث بنا بر مزارِ امام حسین(ع) به نخستین سال‌های پس از شهادت ایشان بازمی‌گردد. از نصب صندوق و ایجاد سقف و بنایی کوچک بر روی قبر تا سال ۶۵ق، گزارش‌هایی وجود دارد؛ اما ظاهراً نخستین بقعهٔ حائر حسینی را مختار ثَقَفی (درگذشت: ۶۷ق)، پس از پیروزی در قیام خود در خونخواهی امام حسین(ع)، در سال ۶۶ ساخت. این بنای آجری دو در ورودی و یک گنبد داشت.[۲۲] مقبره دیگر شهدای کربلا در بیرون از آن بنا بود.[۲۳] برخی احادیث نقل‌شده از امام صادق(ع) درباره آداب و چگونگی زیارت مزار امام حسین(ع)،[۲۴] نشان‌دهنده برپا ماندن این بنا تا زمان ایشان (۸۳-۱۴۸ق) است.[۲۵]
در دوره‌های بعد، اشخاص یا حکومت‌ها ساخت و سازهای متعددی در حرم امام حسین(ع) انجام دادند، از جمله ساخت صحن‌ها و رواق‌های جدید یا توسعه آنها، احداث مسجد، ساخت صندوق و ضریح، بازسازی حصار اطراف حرم، تعویض سنگ‌فرش‌ها، مرمت و زراندود کردن گنبد، تزیین مناره‌ها و دیوارها و رواق‌ها با طلا یا کاشی یا آیینه، اهدای فرش و وسایل روشنایی، و ساختن مخزن آب.[۲۶]
رویکرد حکومت‌ها
برخورد حکومت‌ها با حائر حسینی یکسان نبوده است؛ مثلاً در عصر امویان، با وجود سخت‌گیری‌های آنان بر زائران مرقد،[۲۷] حائر تخریب نشد؛[۲۸] اما برخی خلفای عباسی، از جمله هارون الرشید و متوکل، بارها بنای حائر را ویران کردند. متوکل برای محو کردن اثر قبر و بازداشتن مردم از زیارت، دستور داد زمین حائر را شخم بزنند و بر مقبره آب ببندند.[۲۹] در برابر، در زمان حکومت‌های آل بویه، جلایریان، صفویه و قاجاریه، برای توسعه و بازسازی و تزیین حرم حسینی، اقدامات اساسی و گسترده‌ای صورت گرفت.[۳۰]
مهم‌ترین تخریب بنای حرم در دوره‌های اخیر، در ۱۲۱۶ق (۱۱۸۱ش) و در جریان حمله نخست وهابیان به کربلا روی داد. در این حمله، علاوه بر کشتار بسیاری از مردم، حرم حسینی به شدت تخریب شد و اموال آن به غارت رفت.[۳۱] همچنین در سال ۱۹۹۱ میلادی (۱۳۷۰ شمسی) صدام حسین از ژنرال «قیس حمزه عبود» خواست که به تمامی زائران حرم امام حسین(ع) و حرم حضرت عباس (ع) حمله کند و حتی کسانی را که در بازداشت نیروهای امنیتی هستند، در همانجایی که بازداشت می‌شوند، اعدام کنند. حسین کامل، داماد صدام، با تانک وابسته به گارد ویژه ریاست جمهوری، به این دو حرم حمله کرد و حتی گنبد امام حسین(ع) را هدف قرار داد.[۳۲]
اقامت شیعیان
تأکید امامان شیعه(ع) بر اهمیت بزرگداشت حائر از یک سو و آزادی نسبی در مورد زیارت مرقد امام حسین(ع) در زمان منتصر عباسی (۲۴۷ـ۲۴۸) از سوی دیگر، موجب شد گروهی از علویان در مجاورت حرم حسینی اقامت گزینند که نخستین آنها ابراهیم مُجاب، فرزند محمد عابد و نوه امام کاظم(ع)، بود. مزار ابراهیم در رواق غربی حرم است.[۳۳] پسر او، محمد حائری، سرسلسله سادات آل فائز در کربلاست که برخی از آنان تولیت حرم حسینی را برعهده داشته‌اند.[۳۴]
شما میتوانید مطالب بیشتری را در سایت زائر مشاهده نمائید
